Film: Lokator (1976)

Tytuł oryginału: Le Locataire

gatunek: Thriller psychologiczny

produkcja: Francja

premiera: maj 1976

reżyseria: Roman Polański

scenariusz: Roman Polański, Gérard Brach

Roman Polański to  człowiek, który dawno mógł sobie dać spokój. Człowiek o bardzo przygnębiającej biografii, syn zamordowanej matki i mąż zamordowanej żony. W takich sytuacjach jedni znikają, inni rzucają się w wir pracy. Jednocześnie artysta, którym Polański jest niewątpliwie, swój ból, rozpacz i poczucie skrajnej niesprawiedliwości potrafi przemienić, niczym Król Midas, w złoto. Filmy naszego rodaka można lubić, można je też nienawidzić, ale nie można być wobec nich obojętnym. Ja należę do tej pierwszej grupy, aczkolwiek jeszcze żaden film reżysera (z wyjątkiem bardzo współczesnej „Rzezi”) nie wzbudził we mnie pozytywnych uczuć. Dzieła Polańskiego to ciężkie, mroczne kino, dotykające najgłębiej zakopanych w podświadomości demonów, ocierające się czasem o absurd, zawsze niepokojące, nigdy optymistyczne. Dotykają kwestii dominacji i rywalizacji („Nóż w wodzie”), chciwości („Frantic”), seksualności („Wstręt”). Podobnie ekranizacje, jakie Polański ma na koncie, do przyjemnych nie należą („Autor Widmo”, "Dziecko Rosemary”). Ale jak, mając tak mroczną przeszłość, tworzyć komedie? Szczęśliwie negatywne emocje i przykre przeżycia przemieniają się w coś absolutnie wspaniałego.

Trelkovsky (R. Polański) wprowadza się do nowego mieszkania. Lokatorka, Simone Choule, która zajmowała lokal przed nim, obecnie leży w szpitalu. Próbowała popełnić samobójstwo, skacząc z okna. Po kilku dniach kobieta umiera w szpitalu. W tym czasie Trelkovsky powoli próbuje zaadaptować się do nowych warunków. Właściciel budynku, jak i sąsiedzi, przykładają ogromną wagę do ciszy nocnej. Nękany przez współmieszkańców kamienicy Trelkovsky powoli popada w obłęd. Jest przekonany, że sąsiedzi usiłują go skłonić do popełnienia samobójstwa, i do pewnego momentu my, widzowie, dzielimy to przekonanie. Tuż po wprowadzeniu się do nowego mieszkania Trelkovsky idzie do baru naprzeciwko. Nieświadomie siada na miejscu zmarłej lokatorki, Simone, i dostaje jej zwykłe zamówienie. Od tej pory staje się mimowolnym substytutem samobójczyni i tę rolę przyjmuje pokornie. To bardzo grzeczny facet. Ale ileż można? Rodzi się w mężczyźnie bunt, a zarazem pragnienie wolności, nie tylko swobody poruszania się po własnym mieszkaniu, ale i wolności wyboru swojego zamówienia w barze. Zbiegi okoliczności nie pozwalają mu na to, ale Trelkovski nie widzi przypadku. Widzi ludzi, którzy chcą go sobie podporządkować, czuje się osaczony, dusi się. Psychoza zatacza tu coraz szersze kręgi, aż wreszcie ani widz, ani Trelkovsky nie wiedzą do końca, co jest prawdą, a co urojeniem; mężczyzna, przekonany, że sąsiedzi chcą go zabić podczas dziwnego rytuału, zaczyna przemieniać się w zmarłą lokatorkę. Dosłownie.

Trelkovsky w przebraniu Simone

Trelkovsky skojarzył mi się z Everymanem, postacią wyjętą żywcem z „Procesu” Kafki, w którym główny bohater nie wie, o co chodzi. Tutaj mamy podobnie – Trelkovsky, porządny, grzeczny, łagodny lokator kontra wszyscy mieszkańcy kamienicy, wmawiający mu coś, czego się nie dopuścił. Samo miejsce akcji – stara kamienica, trzeszcząca podłoga – to wszystko sprzyja klaustrofobicznej atmosferze i poczuciu osaczenia. Nie może tu zabraknąć skojarzenia z "Dzieckiem Rosemary", w którym była podobna sytuacja. Nowe środowisko, które może - choć nie musi - zagrażać, trudne do odgadnięcia motywy obcych ludzi i groza. I, choć w „Dziecku Rosemary” największe niebezpieczeństwo kryło się na zewnątrz, zaś w „Lokatorze” – w samym środku umysłu, to oba filmy są równie mroczne. "Lokator" to nieco surrealistyczne studium schizofrenii, bardzo niepokojący obraz paranoi, hipnotyzujący zapis obłędu. Mnie ten film zachwycił już podczas sceny pogrzebu Simone, w czasie którego ksiądz wygłosił dość... specyficzne kazanie. I zachwyt ten wciąż czuję. Film zdecydowanie godny polecenia. 

W ramach: