Alfred Hitchcock. Nieznana historia Psychozy, Stephen Rebello

"Nigdy nie miałem do czynienia z prostymi kryminałami. To po prostu zmyślne zagadki, prawda? Są raczej intelektualne, niż emocjonalne, a tylko emocje trzymają w zainteresowaniu moją publiczność. Wolę raczej suspens niż zaskoczenie - coś, z czym może się identyfikować przeciętny człowiek. Publiczność nie jest w stanie identyfikować się z detektywami, bo nie spotykają ich na co dzień"

Sir Alfred Hitchcock był reżyserem, aktorem i producentem. Dość ekscentryczny, zapadający w pamięć łysol z ogromnym brzuchem i totalnie zakręconą wyobraźnią wyreżyserował 63 (!) filmy, z czego przynajmniej kilka przyniosło mu niekwestionowany szacunek w branży, zamiłowanie fanów i zapewniło mu nieśmiertelność. Facet, który zrewolucjonizował poprawną, ugrzecznioną i ckliwą kinematografię, wprowadzając do swoich filmów grozę, horror i śmierć, zmarł w 1980 roku w wieku prawie 81 lat. 

Co jest jego największą spuścizną? Z pewnością "Ptaki", "Północ - północny zachód", "Niewłaściwy człowiek", "Okno na podwórze" oraz zapadające w pamięć odcinki telewizyjnego show "Alfred Hitchcock przedstawia" (którego, nota bene, poza 17 odcinkami (spośród 268) nie reżyserował, udostępnił jedynie swoje nazwisko i siebie w postaci prezentera). Jednak największą sławę przyniósł mu film, który z góry skazany był... na klęskę. M a r n a książka (w mniemaniu współpracowników i producentów) Roberta Blocha pt. "Psychoza" (recenzja) mogła mieć jedynie taką adaptację - m a r n ą. I, choć o samym Blochu Rebello mówi "akolita i protegowany Najwyższego Kapłana fantasy i horroru H. P. Lovecrafta", to i on nie wyraża zbytniej aprobaty dla tej historii. Jak to się skończyło, wszyscy wiemy - do dzisiaj "Psychoza" jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych obrazów Hitcha, wówczas sześćdziesięcioletniego konia pociągowego reżyserii, a scena pod prysznicem wciąż znajduje się na szczytach list najstraszniejszych scen w historii kina. 

Uwaga. Recenzja może zawierać spoilery "Psychozy"

"Nieznana historia Psychozy" to nic innego, jak powieść dokumentująca cały proces narodzin jednego z najsłynniejszych horrorów, jakie kiedykolwiek nakręcono. Stephen Rebello jednak nie ogranicza się tylko do samej produkcji, dotyka wielu innych spraw oraz drobiazgowo przybliża czytelnikowi postać cherubina makabry, a także jego współpracowników. 

Anthony Perkins jako Norman Bates, postać
zainspirowana seryjnym mordercą

Historia Eda Geina, która zainspirowała Blocha do napisania powieści o Normanie Batesie, psychopatycznym właścicielu motelu z kompleksem Edypa, również mocno wpłynęła na wyobraźnię Hitchcocka. Reżyser, pomimo niechęci całej ekipy do tej opowieści, wpadł niemalże w obsesję na jej punkcie. Koniecznie chciał nakręcić ten film, nie zważając na koszty. Oddał "Psychozie" nie tylko swoją duszę, ale i postawił na jednej szali całe swoje życie, swój dobytek, wręcz - swoją reputację. Przekonany, że ta historia się sprzeda, nie słuchał absolutnie żadnych rad. A do pewnego momentu, paradoksalnie, to inni mieli rację, nie Hitch. Ale - pomijając wszystko, wielki reżyser miał nosa. Albo szczęście. Albo talent. Albo wszystkiego po trochu. Jeszcze przed produkcją największą siłą filmu była jego... innowacyjność. Główna bohaterka miała zginąć po 20 minutach! I to w łazience! Hitchcockowi tak się spodobał ten pomysł, że wokół niego - już w głowie - powstała cała reszta. I biada temu, kto chciałby przeszkodzić reżyserowi w jego nowym projekcie.

"Nikt... ale to nikt... nie będzie wpuszczony do kina po rozpoczęciu filmu" - plakat reklamujący "Psychozę"

Cały proces powstawania filmu został skrupulatnie i drobiazgowo opisany; od początkowych problemów finansowych, przez poszukiwania scenarzysty idealnego (ostatecznie scenariusz do "Psychozy" napisał Joseph Stephano), angaż dobrze znanej już reżyserowi ekipy technicznej (Hitchcock lubił otaczać się osobami mu już znanymi), a także poszukiwanie odpowiedniej obsady do filmu. Anthony Perkins (filmowy Norman Bates) stosunkowo łatwo dostał rolę, problem stanowiły... żeńskie postaci. Jako, iż Hitch znany był ze swojej słabości do blondynek, ostatecznie dwie role żeńskie przypadły dwóm blondynkom, z których Hitchcock zapragnął zrobić wielkie gwiazdy. I, choć z Janet Leigh (filmowa Mary) mu się to nawet udało, to zwady i dąsy z przeszłości względem Very Miles (filmowej Lily, siostry Mary) nie pozwoliły na ponowny rozkwit maniakalnej wręcz fascynacji aktorką i na powrót wcielenie jej do grona blondynek Hitchcocka (reżyser był oburzony faktem, że podczas kręcenia Zawrotu głowy Miles oznajmiła mu, że jest w ciąży). Następnie - scenografia, charakteryzacja i walka z cenzorami, które ukazują Hitchcocka jako człowieka niezłomnie drobiazgowego, wręcz skrajnego perfekcjonisty; Hitch miał rękę na pulsie - i to dosłownie. Wtrącał się w każdy, nawet minimalny aspekt filmu, łącznie z fryzurami aktorów i elementami bagażu Mary. Na dobrą sprawę cała ekipa była mu niepotrzebna, sam miał w swojej głowie już nakręcony film, a teraz pozostało tylko zmusić członków zespołu do przetworzenia fantazji w obraz. Kiedy wreszcie udało się zgromadzić ekipę i dać każdemu członkowi drobiazgowe wytyczne, pozostało tylko nakręcić film. "Trzydziestodniowy film". Trzeba nadmienić, że reżyser, choć ograniczony finansami, nie potrafił na swoich dziełach oszczędzać. Trudno było mu wyperswadować np. użycie helikoptera, a nawet, gdy udało się wbić mu do głowy, że każdy aspekt produkcji winien być tak tani, jak się dało, Hitch wciąż uparcie trwonił pieniądze na sprawy, które teoretycznie mógł sobie odpuścić. I tak przed rozpoczęciem zdjęć Hitchcock dokładnie zbadał miejsce akcji, obserwował sprzedawców samochodów, życie w miasteczku i ubrania przechodniów. Perfekcjonizm w wersji skrajnej! Jak wspominał Stefano: "Jego [Hitchcocka] teoria głosiła: zastanów się, o co widz może zapytać, i tak szybko, jak to możliwe, odpowiedz na to pytanie". Od momentu, kiedy do akcji wchodzi Alma, żona reżysera, cała produkcja rusza z kopyta. Kolejne walki z cenzorami, kolejne cięcia. Kolejne niepowodzenia. Aż wreszcie - końcowe dopieszczanie. Muzyka strunowa (którego twórcą był Bernard Herrmann), skrócenie dialogów, sekwencja tytułowa. Pozostało tylko pouczyć właścicieli kin, jak puszczać film i... czekać na publiczność. Ostateczny efekt przekroczył oczekiwania nawet samego Hitchcocka.

"Psychoza to film, przy którego kręceniu dobrze się bawiłem. Dla mnie to rozrywka... jakbym zabierał widza do nawiedzonego domu, na plac zabaw albo na diabelski młyn"

Stephen Rebello

Doskonałym uzupełnieniem książki jest film "Hitchcock" z 2012 roku, który ja osobiście obejrzałam przed czytaniem książki. Znacznie łatwiej było poruszać się po tej kronice pełnej nazwisk, miejsc i wydarzeń, gdy mogłam do słów dopasować obraz. Niemniej świetnie się bawiłam zarówno podczas seansu, jak i podczas lektury - "Nieznana historia Psychozy" to prawdziwy rarytas dla fanów nie tylko samej "Psychozy", jak i geniuszu Alfreda Hitchcocka. Końcowy rozdział traktujący o implikacjach kulturowych "Psychozy", jego wpływie na popkulturę i poszczególne osoby zaangażowane w film to idealny nawias książki. Ja osobiście byłam bardzo zadowolona z lektury i Wam również ją polecam. Dowiecie się nie tylko o samym filmie zza kulis, ale i o jednym z najsłynniejszych reżyserów w historii kina. To, jakim był człowiekiem (irytującym, drobiazgowym, nieprzyjemnym) wręcz odbiło się na jego artystycznej ekspresji. Nieważne jest przecież to, czy można go było lubić; był twórcą, a artystów postrzega się nie przez pryzmat nieistotnych cech charakteru, ale przez ich dzieła, które - w odróżnieniu od artysty - są nieśmiertelne.

tytuł oryginału: Alfred Hitchcock and the Making of Psycho, 1990, 2012

tłumaczenie: Jarosław Rybski

wydawnictwo: Sine Qua Non, 2013

ISBN: 9788363248703

liczba stron: 336

Za egzemplarz do recenzji serdecznie dziękuję Wydawnictwu Sine Qua Non